Οι εποχές που οι γυναίκες περιορίζονταν στο περιβάλλον της οικογένειας και του νοικοκυριού έχουν περάσει ανεπιστρεπτί, με το “αδύναμο” φύλο να διεκδικεί ευθέως το μερίδιό του στον επαγγελματικό στίβο των σύγχρονων κοινωνιών, οι οποίες στηρίζονται οικονομικά από την εργασία δισεκατομμυρίων γυναικών παγκοσμίως. Ταυτόχρονα, διεθνή και εθνικά κείμενα κατοχυρώνουν γενικά την ισότητα ανδρών και γυναικών, και κατ’επέκταση και στον εργασιακό κλάδο, επιχειρώντας να διασφαλίσουν ίσες ευκαιρίες στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας.
Ωστόσο οι γυναίκες, εκ φύσεως, διαδραματίζουν έναν έτερο καταλυτικό ρόλο – αυτή τη φορά στην ίδια τη δομή των κοινωνιών, αφού είναι αυτές που -μέσω του βιολογικού φαινομένου της μητρότητας- συντελούν στη διατήρηση της ανθρώπινης ύπαρξης.Είναι ορατή λοιπόν η σύγκρουση μεταξύ των δύο παραπάνω ρόλων, η σύζευξη και η εξισορρόπηση των οποίων επέρχεται μέσα από την προαγωγή και προστασία της μητρότητας (εγκυμοσύνη, τοκετός, λοχεία), τόσο σε εθνικό όσο και διεθνές επίπεδο. Ενδεικτικά, το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (αρθρά 23 παρ. 1), το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (άρθρο 10 παρ. 1 και 2), η Σύμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την Εξάλειψη Όλων των Μορφών Διάκρισης κατά των Γυναικών (αρθρά 11) και η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας, με πλήθος συμβάσεων και συστάσεων εργασίας, παρέχουν ένα ζωτικό πλέγμα προστατευτικών διατάξεων της οικογένειας και της μητρότητας.
Από την άλλη, στις εθνικές έννομες τάξεις, ο εκάστοτε νομοθέτης έχει επιδείξει ιδιαίτερη φροντίδα στην κατοχύρωση των παραπάνω θεσμών και των περιλαμβανομένων σε αυτούς δικαιωμάτων με τη θέσπιση ρυθμίσεων όπως είναι η υποχρεωτική άδεια τοκετού και λοχείας, η άδεια φροντίδας τέκνου, η γονική άδεια, η προστασία της εγκύου από την καταγγελία, μέτρα ασφαλείας και υγιεινής για τις εγκύους στο χώρο εργασίας τους, ή η ίση μεταχείριση γυναικών με τους άντρες, ενώ, παράλληλα, τα περισσότερα εθνικά Συντάγματα αφιερώνουν ξεχωριστά άρθρα για την προστασία της οικογένειας ως θεμέλιο λίθο των κοινωνιών (βλ. χαρακτηριστικά το άρθρο 21 παρ. 1 του ελληνικού Συντάγματος).Παρά ταύτα, στις 22 Φεβρουαρίου 2018, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) εξέδωσε μια απόφαση που έκρινε έγκυρη την απόλυση μιας εργαζόμενης εγκύου, στα πλαίσια ομαδικών απολύσεων σε μια ισπανική επιχείρηση, “ταράζοντας έτσι τα νερά” στο πεδίο της καταγγελίας συμβάσεων εργασίας εγκύων εργαζομένων.Τα Πραγματικά Περιστατικά Της Υπόθεσης
Στην υπόθεση C – 103/16 η Jessica Porras Guisado, μια έγκυος εργαζόμενη στην ισπανική τράπεζα Bankia SA, στράφηκε κατά της τελευταίας και διάφορων επιχειρησιακών συνδικαλιστικών οργανώσεων, αλλά και κατά του ταμείου εγγύησης μισθών της χώρας (Garantia Salarial), κατόπιν της απολύσεώς της από την επιχείρηση, λόγω ομαδικών απολύσεων.
Η Jessica Porras Guisado εργαζόταν στην εταιρία από το 2006, και το 2013 η Bankia ξεκίνησε να διαβουλεύεται με τα επιχειρησιακά σωματεία και οργανώσεις των εργαζομένων της το ενδεχόμενο ομαδικών απολύσεων. Οι διαβουλεύσεις συμφώνησαν στις επερχόμενες ομαδικές απολύσεις, σε τροποποίηση κάποιων όρων εργασίας και στην κινητικότητα ορισμένων υπαλλήλων. Ακολούθως, κοινοποιήθηκε στη Jessica το έγγραφο καταγγελίας της σύμβασης εργασίας της, αφού είχε ακολουθηθεί η διαδικασία επιλογής του προς απόλυση προσωπικού, όπως οριζόταν στη συμφωνία της διαπραγματευτικής ομάδας με την εργοδότρια. Πιο συγκεκριμένα, είχε συμφωνηθεί πως η επιλογή των απολυτέων θα γίνει από την επιχείρηση για κάθε επαρχία, ανάλογα με τα αποτελέσματα αξιολόγησης των δεξιοτήτων του εργατικού της δυναμικού, και η Jessica στη σχετική αξιολόγηση έλαβε από τις χαμηλότερες βαθμολογίες για την επαρχία της. Η απολυμένη, που ήταν έγκυος κατά την καταγγελία της σύμβασής της, έλαβε τη νόμιμη αποζημίωση, ενώ το αίτημα για συμφιλιωτική διαδικασία έμεινε χωρίς αποτέλεσμα. Συνεπώς, το 2014 η ενδιαφερόμενη κατέθεσε αγωγή κατά της εταιρίας ενώπιον του 1ου Μονομελούς Δικαστηρίου εργατικών διαφορών της Mataro, η οποία απορρίφθηκε, με αποτέλεσμα να ασκήσει έφεση στο Ανώτερο Δικαστήριο της Καταλονίας (Tribunal Superior de Justicia de Cataluna).Έτσι, το Ανώτερο Δικαστήριο της Καταλονίας, εξετάζοντας τη διαφορά, βρέθηκε μπροστά σε κάποια ερωτήματα αναφορικά με την ερμηνεία της ενωσιακής νομοθεσίας, που προστατεύει από την απόλυση έγκυες εργαζόμενες
στο εσωτερικό ισπανικό δίκαιο, γι αυτό και άσκησε αίτημα για έκδοση προδικαστικής απόφασης από το ΔΕΕ. Να αναφερθεί στο σημείο αυτό ότι τα εθνικά δικαστήρια, στα πλαίσια του άρθρου 267 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ ), έχουν την ευχέρεια αναστολής ενώπιόν τους της εκδίκασης μιας υπόθεσης και της παραπομπής της στο ΔΕΕ, μέσω προδικαστικού ερωτήματος, για την ερμηνεία των Συνθηκών ή των πράξεων που προέρχονται από όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τα Νομικά Ζητήματα Της Υπόθεσης
Εν προκειμένω, το ενωσιακό δίκαιο που τίθετο προς ερμηνεία ήταν δύο Οδηγίες του Συμβουλίου για την εφαρμογή μέτρων που αποβλέπουν στη βελτίωση της υγείας και της ασφάλειας κατά την εργασία των εγκύων, λεχώνων και γαλουχουσών εργαζομένων (Οδηγία 92/85/ ΕΟΚ), και για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών-μελών που αφορούν τις ομαδικές απολύσεις (Οδηγία 98/59/ΕΚ).
Πιο αναλυτικά, η Οδηγία 92/85/ΕΟΚ ορίζει στην αιτιολογική της έκθεση την ανάγκη προστασίας των ιδιαίτερα ευαίσθητων ομάδων κινδύνου από κινδύνους σχετικά με αυτές, στις οποίες εντάσσει και τις έγκυες, λεχώνες και γαλουχούσες εργαζόμενες, οι οποίες με τη σειρά τους, σε ενδεχόμενο κίνδυνο απόλυσης για λόγους σχετικούς με την κατάστασή τους, πιθανώς να αντιμετώπιζαν αρνητικές συνέπειες στη ψυχική και φυσική τους υγεία. Για τους λόγους αυτούς, κρίνεται επιτακτική η απαγόρευση απόλυσης αυτών των κατηγοριών για λόγους που αναφέρονται στην ιδιαίτερη κατάστασή τους. Ο ανωτέρω στόχος προστασίας αυτής της ομάδας ατόμων αναφέρεται στο άρθρο 1 της Οδηγίας, ενώ το άρθρο 2 της ίδιας Οδηγίας δίνει τους ορισμούς της εγκύου, της λεχώνας και της γαλουχούσας εργαζόμενης. Η Jessica Porras Guisado πληροί τον ορισμό της εγκύου, αφού κατά τον χρόνο της καταγγελίας της σύμβασης εργασίας της ήταν έγκυος και, όπως προκύπτει από τη δικογραφία, είχε πληροφορήσει τον εργοδότη της και τους συναδέλφους της για αυτό. Επιπλέον, στο άρθρο 10 σημείο 1 περιέχεται η υποχρέωση των κρατών-μελών να λάβουν μέτρα για την απαγόρευση απόλυσης των γυναικών που ανήκουν στις παραπάνω κατηγορίες, για το χρονικό διάστημα από την έναρξη της εγκυμοσύνης μέχρι και το τέλος της άδειας μητρότητας, εκτός και αν οι εθνικές νομοθεσίες κάνουν δεκτές περιπτώσεις απόλυσης που δεν σχετίζονται με την κατάστασή τους αυτή – απόλυση που όμως οφείλεται να αιτιολογείται γραπτώς και ρητώς από τον εργοδότη (σημείο 2 άρθρου 10).Στη συνέχεια, η Οδηγία 98/59/ΕΚ, αναγνωρίζοντας στην αιτιολογική της έκθεση την ανάγκη για βελτίωση του προστατευτικού πλαισίου στις ομαδικές απολύσεις, στο άρθρο 1 παρ. 1 στοιχείο α’ ορίζει ως ομαδικές τις απολύσεις για λόγους άσχετους με το πρόσωπο των εργαζομένων, και εφόσον απολύεται ένας ελάχιστος αριθμός εργαζομένων ανάλογα με το δυναμικό της επιχείρησης. Επιπρόσθετα, στο άρθρο 2 παρ. 1 έως 3 προβλέπεται η υποχρέωση προηγούμενης διαβούλευσης του εργοδότη με τους εκπροσώπους των εργαζομένων για την κατάληξη σε συμφωνία, καθώς και ενημέρωσης των εκπροσώπων για τις λεπτΤο ισπανικό δίκαιο, στο άρθρο 51 του εργατικού κώδικα, προσθέτει στον όρο ομαδική απόλυση την απόλυση που γίνεται για λόγους οικονομικούς ή τεχνικούς ή για λόγους σχετικούς με την οργάνωση ή την παραγωγή, με το άρθρο 53 να συμπληρώνει ότι η λύση της σύμβασης εργασίας πρέπει να γίνεται γραπτώς, αφού θα έχει προηγηθεί προθεσμία προειδοποίησης, και να συνοδεύεται από την καταβολή της νόμιμης αποζημίωσης. Όλοι οι παραπάνω όροι έχουν τηρηθεί στην κρινόμενη από το ΔΕΕ υπόθεση. Ακόμα, στο ίδιο άρθρο του εργατικού κώδικα ορίζεται ως άκυρη η απόλυση εγκύου που εργάζεται στον εργοδότη ή που βρίσκεται σε καθεστώς αναστολής της εργασίας της για λόγους σχετικούς με την εγκυμοσύνη. Ωστόσο, τα αμέσως παραπάνω δεν ισχύουν αν η απόλυση δικαιολογείται από αίτια που δεν ανάγονται στο καθεστώς εγκυμοσύνης, λοχείας κτλ., με την προϋπόθεση ότι αποδεικνύεται ο λόγος της απόλυσης, που στην υπόθεσή μας είναι λόγος οικονομικός, που δεν σχετίζεται με την εγκυμοσύνη της Jessica.
Στο Διά Ταύτα
Το ΔΕΕ, αφού εξέτασε τη νομοθεσία -ευρωπαϊκή και εθνική- που σχετιζόταν με την κρινόμενη διαφορά, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι δύο Οδηγίες προσφέρουν παράλληλη προστασία στις έγκυες, λεχώνες, και γαλουχούσες που απολύονται στα πλαίσια ομαδικών απολύσεων, και οι διατάξεις τους είναι συμπληρωματικές η μία της άλλης.
Το ζήτημα που κλήθηκε να απαντήσει το ΔΕΕ ήταν ουσιαστικά κατά πόσο η υποχρέωση των κρατών-μελών να θεσμοθετούν μέτρα που απαγορεύουν την απόλυση γυναικών για διάστημα από την αρχή της εγκυμοσύνης μέχρι το πέρας της άδειας μητρότητας, εκτός και αν οι εθνικές διατάξεις το επιτρέπουν για λόγους εξαιρετικούς, άσχετους με την κατάστασή τους (άρθρο 10 σημείο 1 Οδηγίας 92/85/ΕΟΚ), έρχεται σε αντίθεση με μια εθνική πρόβλεψη που θα έκανε επιτρεπτή την απόλυση εγκύου 
στα πλαίσια ομαδικών απολύσεων, όπως αυτές προβλέπονται στην Οδηγία 98/59/ΕΚ άρθρο 1 σημείο 1 – που πραγματοποιούνται δηλαδή για λόγους άσχετους με το πρόσωπο των εργαζομένων.ομέρειες της σχεδιαζόμενης απόλυσης, όπως και συνέβη στην εξεταζόμενηΗ σκέψη του δικαστηρίου ήταν ότι σκοπός της απαγόρευσης απόλυσης γενικά γυναικών σε εγκυμοσύνη, λοχεία ή γαλουχία είναι η αποτροπή ζημιογόνων συνεπειών σε αυτές, εφόσον όμως απολυθούν ακριβώς επειδή βρίσκονται σε αυτή τη θέση, και άρα απόφαση για λύση της σύμβασης εργασίας από την έναρξη της εγκυμοσύνης μέχρι τον τερματισμό της άδειας μητρότητας για λόγους άλλους από την ιδιαίτερη κατάσταση της γυναίκας εργαζομένης δεν παραβιάζει τους όρους του άρθρου 10 της Οδηγίας 92/85/ΕΟΚ, με την προϋπόθεση όμως ότι υπάρχει πλήρης αιτιολόγηση της απόλυσης από τον εργοδότη, και αυτή γίνεται αποδεκτή από την οικεία εθνική νομοθεσία.
Συνεπώς, μια εθνική ρύθμιση που προβλέπει δυνατότητα απόλυσης εγκύου λόγω ομαδικών απολύσεων, για λόγους άσχετους με το πρόσωπο των εργαζομένων, εντάσσεται στο εξαιρετικό των περιπτώσεων ασύνδετων με την κατάσταση εργαζομένων γυναικών και άρα είναι νόμιμη, ενώ η απόλυση που πραγματοποιείται κατ’επέκταση στηριζόμενη στη διάταξη αυτή είναι έγκυρη. υπόθεση.Για τους λόγους αυτούς κρίθηκε από το ΔΕΕ έγκυρη η απόλυση της ενδιαφερόμενης Jessica Porras Guisado εν μέσω ομαδικών απολύσεων στην επιχείρηση όπου εργαζόταν.
Συμπερασματικές Κρίσεις
Συμπερασματικά, γίνεται αντιληπτό ότι οι ισορροπίες μεταξύ των συγκρουόμενων συμφερόντων είναι ιδιαίτερα λεπτές, κάτι που οδηγεί το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σταθμίσεις αυτών, ώστε από τη μία να αναγνωρίζει την αναντίρρητη σημασία που έχει το δικαίωμα στην οικογένεια και τη μητρότητα, και η ελευθερία της ιδιωτικής βούλησης από την άλλη. Άλλωστε, όπως τα ίδια τα κείμενα της Ένωσης δηλώνουν, μια πιθανή απόλυση εγκύου εγκυμονεί κινδύνους για τη ψυχοσωματική της κατάσταση, καθώς θα ήταν δυνατό να την οδηγήσει σε διακοπή της κύησής της, αλλά ταυτόχρονα δεν μπορεί να παραβλέπεται το δικαίωμα στην ιδιωτική αυτονομία – δηλαδή στον εργοδότη να αναπτύσσει ελεύθερα την επαγγελματική του δραστηριότητα και να λαμβάνει τις αποφάσεις που ο ίδιος κρίνει ως συμφερότερες για τη συνέχιση της επαγγελματικής του πορείας, εφόσον όμως έχουν τηρηθεί με προσοχή οι τιθέμενες από τον νόμο εγγυήσεις Καλαϊτζίδου
